Dieta planetarna – co to jest?
Dieta planetarna (ang. planetary health diet) to sposób żywienia opracowany przez zespół naukowców z inicjatywy EAT-Lancet Commission. Jej głównym celem jest ochrona zdrowia człowieka i planety, czyli:
- poprawa zdrowia ludzi na całym świecie (zmniejszenie chorób dietozależnych),
- zahamowanie degradacji środowiska naturalnego,
- zapewnienie wystarczającej ilości pożywienia dla rosnącej populacji (prognozowane 10 mld ludzi w 2050 r.).
Główne założenia diety planetarnej
- Ograniczenie produktów odzwierzęcych
- Mięso czerwone – maksymalnie 14 g dziennie (ok. 1 porcja tygodniowo)
- Nabiał i jajka – w umiarkowanych ilościach
- Ryby i drób – okazjonalnie, jako uzupełnienie, nie podstawa
- Wzrost spożycia produktów roślinnych
- Warzywa i owoce – ok. 500 g dziennie
- Rośliny strączkowe – np. fasola, soczewica, ciecierzyca
- Pełne ziarna – np. owies, brązowy ryż, kasze
- Orzechy i nasiona – dobre źródło tłuszczów i białka
- Olej roślinny – głównie z oliwek, rzepaku lub słonecznika
- Ograniczenie cukru i przetworzonych produktów zawierających cukier
- Maksymalnie 31 g cukru dziennie (ok. 6 łyżeczek)
Przykładowy rozkład makroskładników:
| Składnik | Ilość dziennie | Proporcje energii |
|---|---|---|
| Warzywa | 300 g | ~30% |
| Owoce | 200 g | ~15% |
| Pełne ziarna | 230 g | ~25% |
| Rośliny strączkowe | 75 g | ~10% |
| Mięso czerwone | max 14 g | <3% |
| Nabiał | 250 g | ~5-10% |
| Orzechy | 50 g | ~8% |
| Cukier | max 31 g | <5% |
Czy dieta planetarna to dieta wegańska?
Nie. To dieta fleksitariańska – oparta głównie na roślinach, ale dopuszczająca niewielkie ilości produktów zwierzęcych. Kluczowa jest równowaga i odpowiedzialność – nie chodzi o całkowite wyeliminowanie mięsa, ale o jego minimalizację.
Oto szczegółowe rozwinięcie korzyści ze stosowania diety planetarnej — z podziałem na zdrowotne, środowiskowe i społeczno-ekonomiczne aspekty:
KORZYŚCI ZDROWOTNE
1. Obniżenie ryzyka chorób cywilizacyjnych
- Dieta bogata w błonnik, antyoksydanty i nienasycone kwasy tłuszczowe pomaga zapobiegać:
- chorobom sercowo-naczyniowym (np. nadciśnienie, miażdżyca),
- cukrzycy typu 2,
- otyłości i zespołowi metabolicznemu,
- niektórym nowotworom (jelita grubego, prostaty, piersi).
2. Poprawa mikrobiomu jelitowego
- Duża ilość roślin i błonnika sprzyja rozwojowi korzystnych bakterii jelitowych, co wpływa na odporność i nastrój.
3. Lepsze samopoczucie i witalność
- Wyższe spożycie antyoksydantów i witamin (A, C, E, K, witaminy z grupy B) wpływa na:
- poprawę wyglądu skóry,
- poziom energii,
- funkcje poznawcze i koncentrację.
KORZYŚCI DLA PLANETY
1. Redukcja emisji gazów cieplarnianych
- Produkcja mięsa (szczególnie wołowiny) generuje nawet 10–100 razy więcej CO₂ niż produkcja roślin.
- Przejście na dietę planetarną może zmniejszyć emisje związane z żywnością nawet o 50%.
2. Oszczędność wody
- Wyprodukowanie 1 kg wołowiny zużywa ok. 15 000 litrów wody, podczas gdy 1 kg roślin strączkowych – ok. 4000 litrów.
3. Mniejsze wylesianie i degradacja gleby
- Produkcja pasz i wypas bydła to główna przyczyna deforestacji, szczególnie w Amazonii.
- Dieta planetarna promuje uprawy mniej intensywne środowiskowo.
4. Zachowanie bioróżnorodności
- Zmniejszenie zapotrzebowania na monokultury paszowe (np. soja, kukurydza) pozwala odbudowywać zróżnicowane ekosystemy.
KORZYŚCI SPOŁECZNO-EKONOMICZNE
1. Zwiększenie globalnego bezpieczeństwa żywnościowego
- Dieta oparta na roślinach jest bardziej wydajna: na tej samej powierzchni pola można wyżywić więcej osób.
2. Wspieranie lokalnego rolnictwa
- Dieta promuje sezonowe warzywa, owoce i strączki – często produkowane lokalnie.
3. Niższe koszty leczenia
- Mniej chorób dietozależnych = mniejsze obciążenie dla systemów opieki zdrowotnej.
4. Edukacja żywieniowa i większa świadomość
- Osoby stosujące dietę planetarną częściej czytają etykiety, interesują się składem produktów i pochodzeniem żywności.